Giáo dục – “đòn bẩy” nâng cao chất nguồn nhân lực vùng dân tộc thiểu số và miền núi

Tham dự hội nghị có lãnh đạo các đơn vị thuộc Bộ GDĐT, Hội đồng Dân tộc của Quốc hội; đại diện Bộ Tài chính, Bộ Dân tộc và Tôn giáo; các Sở GDĐT và các cơ sở giáo dục.

CTMTQG phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi giai đoạn 2021–2030, giai đoạn I (2021–2025) là một chương trình trọng điểm của Chính phủ, đặt mục tiêu khai thác tiềm năng vùng, giảm nghèo bền vững, thu hẹp khoảng cách phát triển và đặc biệt phát triển toàn diện giáo dục – đào tạo.

Tác động của chương trình vượt ra ngoài phạm vi giáo dục

Trong CTMTQG nêu trên, Bộ GDĐT được giao chủ trì ba tiểu dự án: đầu tư cơ sở vật chất cho các đơn vị sự nghiệp công lập lĩnh vực công tác dân tộc (Dự án 4.2), đổi mới – củng cố các trường phổ thông dân tộc (PTDT) nội trú, bán trú và xóa mù chữ (Dự án 5.1), cùng phát triển giáo dục nghề nghiệp và việc làm (Dự án 5.3).

Báo cáo tại Hội nghị, Cục trưởng Cục Giáo dục nghề nghiệp và Giáo dục thường xuyên Trương Anh Dũng cho biết: trong khuôn khổ Dự án 4.2, Bộ GDĐT tập trung đầu tư cho bốn trường: Đại học Tây Nguyên, Đại học Tây Bắc, Trường Hữu nghị T78 và Trường Hữu nghị 80. Tuy nhiên, do khối lượng công việc lớn và thời gian triển khai ngắn, một số hạng mục chưa thể hoàn thành trong giai đoạn 2021–2025 và sẽ tiếp tục đề xuất để được thực hiện ở giai đoạn 2026–2030.

Trong Dự án 5.1, ước tính đến hết tháng 12/2025, các địa phương đầu tư đồng bộ hạ tầng và thiết bị 6.114 phòng ở học sinh; 5.470 phòng học; 986.435 thiết bị dạy học; 4.752 lớp xóa mù chữ với 95.033 học viên…

Trong đó, tác động nổi bật của mô hình “3 tập trung” (ở tập trung, ăn tập trung, quản lý tập trung) là tạo môi trường sống “6 hơn ở nhà”: ăn ngon hơn, vui hơn, an toàn hơn, học tốt hơn, lao động tốt hơn và ở tốt hơn. Nhờ đó, tỷ lệ bỏ học giảm, chất lượng giáo dục nâng lên, đồng thời góp phần ổn định dân cư, tăng cường an ninh – quốc phòng vùng biên.

Về Dự án 5.3, đến 30/6/2025, các địa phương đã triển khai 2.354 mô hình đào tạo nghề với 238.958 lao động là người DTTS được hỗ trợ học nghề; 140.024 người được tư vấn, giới thiệu việc làm; 1.679 người được hỗ trợ tham gia khóa đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng và ngoại ngữ để đi làm việc ở nước ngoài theo hợp đồng…

Theo đánh giá, qua 5 năm triển khai, tác động của chương trình vượt ra ngoài phạm vi giáo dục, góp phần ổn định dân cư, bảo tồn văn hóa, bảo đảm an ninh – quốc phòng, và rút ngắn khoảng cách phát triển.

Tăng tốc giáo dục vùng dân tộc thiểu số: nâng hạ tầng, chuẩn đội ngũ, phân quyền rõ

Phát biểu tại hội nghị, đại diện lãnh đạo Sở GDĐT tỉnh Đắk Lắk cho biết, thời gian qua, tỉnh đã nâng cấp 18 trường phổ thông dân tộc nội trú/dân tộc bán trú/trường có học sinh bán trú, mở lớp xóa mù chữ; sau đầu tư, cơ sở vật chất đạt mức độ 1, đáp ứng Chương trình GDPT 2018. Cùng với đó, bồi dưỡng, tập huấn cho giáo viên, cán bộ tư vấn; mở 92 lớp nghề, tổ chức 10 phiên tư vấn việc làm cho hơn 6.000 lượt.

Tuy nhiên, qua quá trình triển khai, còn gặp khó khăn trong xác định đối tượng, ngành nghề đăng ký phân tán, chồng chéo với các CTMTQG khác, đào tạo ngắn nên khó gắn doanh nghiệp, giải ngân thấp.

Ông Luyện Hữu Chung, Phó Giám đốc phụ trách Sở GDĐT tỉnh Lào Cai, cho biết trong giai đoạn 2021–2025, Lào Cai tập trung nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo tại các trường PTDT nội trú, bán trú và trường có học sinh bán trú, với trên 99,6% giáo viên hoàn thành bồi dưỡng, góp phần củng cố chất lượng giáo dục và niềm tin xã hội.

Theo bà Leo Thị Lịch, Uỷ viên Thường trực Hội đồng Dân tộc của Quốc hội, thời gian tới cần kiên định mục tiêu dành tối thiểu 20% ngân sách cho giáo dục; đổi mới chương trình theo hướng linh hoạt, biên soạn học liệu địa phương và dạy song song tiếng mẹ đẻ để trẻ tiếp cận kiến thức sớm.

Đồng thời, đào tạo đội ngũ giáo viên chất lượng cao; thiết lập cơ chế giám sát hiệu quả, phân quyền, phân cấp rõ ràng giữa trung ương, tỉnh, xã và gắn trách nhiệm giải trình của địa phương trong tổ chức thực hiện.

Lộ trình mới cho giáo dục vùng DTTS và miền núi

Phát biểu kết luận hội nghị, Thứ trưởng Bộ GDĐT Lê Tấn Dũng nhấn mạnh: thực hiện CTMTQG phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào DTTS và miền núi không chỉ là trách nhiệm, nghĩa vụ mà còn là tình cảm sâu sắc, là “mệnh lệnh từ trái tim” với tính nhân văn cao cả dành cho đồng bào nơi hạ tầng còn thiếu thốn, giao thông khó khăn, dịch vụ giáo dục – y tế chưa đồng bộ, vệ sinh môi trường hạn chế, sinh kế bấp bênh và vẫn tồn tại một số tập quán lạc hậu.

Từ quan điểm đó, ngành Giáo dục kiên trì coi giáo dục là “đòn bẩy” để nâng chất nguồn nhân lực, thu hẹp khoảng cách phát triển, góp phần giữ gìn an ninh – trật tự và củng cố niềm tin xã hội.

Giai đoạn 2021–2025 ghi nhận nhiều kết quả tích cực của các tiểu dự án giáo dục. Hệ thống trường PTDT nội trú, bán trú và trường phổ thông có học sinh bán trú được củng cố; cơ sở vật chất được nâng cấp, bảo đảm điều kiện ăn ở – học tập an toàn, sạch sẽ; đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý được bồi dưỡng, nâng cao năng lực; công tác xóa mù chữ được duy trì và nâng hiệu quả; quy mô – chất lượng giáo dục nghề nghiệp được mở rộng theo hướng gắn đào tạo với việc làm.

Tuy vậy, theo Thứ trưởng, vẫn còn những điểm nghẽn cần được giải quyết một cách căn cơ để đảm bảo sự phát triển bền vững và bao trùm cho vùng đồng bào DTTS và miền núi trong giai đoạn tiếp theo.

Về mục tiêu trọng tâm trong giai đoạn tới, Thứ trưởng Lê Tấn Dũng cho rằng, cần tiếp tục củng cố, tăng cường cơ sở vật chất, nâng năng lực thực thi nhiệm vụ của các trường dự bị đại học và đại học vùng; đầu tư bổ sung, nâng cấp những trường chưa đạt chuẩn; nâng cao chất lượng đội ngũ; đổi mới hoạt động, phát triển các cơ sở mầm non chăm sóc – giáo dục trẻ em dân tộc thiểu số; bồi dưỡng, cập nhật kiến thức và tiếng DTTS cho cán bộ, công chức, viên chức; tăng số lượng, chất lượng nguồn nhân lực DTTS trình độ cao; mở rộng quy mô, nâng cao chất lượng – hiệu quả giáo dục nghề nghiệp.